Dialectica

Dialectica: onderzoeksgesprekken voeren

In dit deel hebben we allerlei praktijkwijzers bijeengebracht voor het voeren van onderzoeksgesprekken of dialogen. In onze ogen wordt het vermogen om dialogen te voeren steeds belangrijker, in organisaties en in de samenleving als geheel. De afgelopen decennia zijn Nederland en West Europa in hoog tempo geïndividualiseerd en geseculariseerd. Traditionele verbanden - kerken, buurten, politieke partijen, maar ook organisaties - zijn steeds losser geworden. De vrijheid en autonomie die daarvoor in de plaats kwamen hebben de sociale cohesie onder druk gezet. Cohesie is niet alleen een kwestie van samenleven en samenwerken, noch van gedeelde waarden en normen. Het is ook een emotionele kwestie: je moet het gevoel hebben ergens bij te horen.

Het gesprek is de oervorm van ergens bijhoren. Het is het constante gesprek over wie 'wij' zijn, wat 'wij' te doen hebben, dat emotionele identificatie en onderlinge cohesie tot stand brengt. Natuurlijk, er zijn ook andere voorwaarden voor gemeenschap, zoals een gezamenlijk doel of idee, een bepaalde praktijk of discipline, adequaat leiderschap. Maar het voortdurende gesprek is essentieel voor iedere vorm van gemeenschapsvorming.

In dit voortdurende gesprek speelt de dialoog een cruciale rol. Een dialoog is een bijzondere vorm van gesprek, namelijk een onderzoeksgesprek. Een dialoog voeren is een kunst, een discipline, die eisen stelt aan de deelnemers, een zekere bekwaamheid vergt en een bepaalde houding. Niet ieder gesprek is een dialoog. Praten over het weer is, hoe welwillend ook, geen dialoog. Een debat over een politieke kwestie is, hoe scherpzinnig ook, geen dialoog. Een dialoog is geen conversatie, noch een discussie of vergadering. Het is een expliciet, gezamenlijk onderzoek. Het is het gesprek over wie 'wij' zijn en wat 'wij' te doen hebben in optima forma.

Wanneer Socrates zijn gespreksparrners vroeg rekenschap te geven van hun denken en doen, vroeg hij hen de logos te geven van hun handelwijze en hun denkbeelden, dat wil zeggen de redenen voor hun standpunt, de uitleg van hun gedrag, het verhaal achter hun stelling. Die redenen en uitleg moesten natuurlijk innerlijk consistent zijn, logisch kloppend - dat is de puur formele betekenis van logica. Maar de logos geven omvatte veel meer dan alleen dat. Behalve het geven van redenen ging het ook om het expliciteren van wat goede redenen zijn, en wat de fundamentele maatstaven zijn waar onze opvattingen op gebaseerd zijn. Zij zijn wat Plato aanduidde als de 'Vorm' of de 'Idee'. Dialectiek is de vaardigheid in het zoeken van de logos in al deze betekenissen.

Het is niet voor niets dat in recent onderzoek de dialoog hoog scoort in waardering. Voor veel mensen is het deelnemen aan een dialoog een verrassende ervaring, gewend als ze zijn aan het retori sche geweld van het publieke debat, het cynisme en de oppervlakkigheid van de media of de kleurloosheid van vergaderingen. Tegelijk is het zorgwekkend dat in onze tijd, waar velen het woord dialoog in de mond nemen, het vermogen om werkelijke onderzoeksgesprekken te voeren zo gering is. De hier opgenomen praktijkwijzers bieden een krachtig tegenwicht daartegen.

Literatuur

• ZygmuIH Bauman, Liquid modemiry. Cambridge, Poliry Press, 2000.
• E. H. Tonkens e.a., Pra ten helpt. Evaluatie van de Dag van de Dialoog in Amsterdam. Stichting Actief Burgerschap. Universiteit van Amsterdam,juni 1006.
• WWR rapport, Identificatie met Nederland. Amsterdam, Amsterdam Universiry Press, 2007.

Vrije ruimte praktijkboek, p018, Jos Kessels, Erik Boers, Pieter Mostert