Dagspiegel

Een klassieke oefening in het repertoire van de filosofische scholing is het dagelijks tijd vrij maken om de ervaringen van die dag langs te lopen, inzichten op te schrijven, uit te werken en te analyseren. Schrijven dwingt je tot zorgvuldig observeren en 'langzaam denken'. Wat betekenen de dingen die ik meemaak? Wat proberen mijn ervaringen mij te Ieren?

Spreek met jezelf een tijd af—een aantal dagen, weken of maanden—om een dagboek bij te houden, hetzij iedere dag, hetzij enkele malen per week. Neem bij voorkeur een vast tijdstip om te schrijven. Ga dan na wat momenten zijn geweest die je bijblijven. Dit kunnen overigens momenten zijn die in eerste instantie onbeduidend ogen. Waarom blijven ze je bij? Wat betekenen ze? Kijk ook eens of je het algemene thema of de fundamentele vraag kunt formuleren die ervoor zorgen dat dit moment is blijven hangen. Daarmee til je je beschouwingen uit boven een ik-document. Heb het lef te filosoferen, boven jezelf uit te reiken, een visie te articuleren.

Zie ook onbenullig moment.

1. Houd gedurende de afgesproken tijd een dagspiegel bij: noteer gedachten, observaties, gevoelens, vragen die bijje opkomen naar aanleiding van ervaringen gedurende de dag. Deze kunnen bestaan uit uiterlijke gebeurtenissen, innerlijke belevingen, maar ook uit het lezen van teksten of fragmenten die voor jou inspirerend zijn. Wat gebeurde er precies? Wat deed dat met je? Welk thema of welke algemene vraag tekent zich af? Wat zijn de eerste anrwoorden die bij je opkomen?
2. Overvraag jezelf niet, zeker niet in het begin. Enkele zinnen, een alinea of rwee zijn voldoende om een start te maken.
3. Lees na enige tijd het geschrevene zorgvuldig door. Wat valt je op? Wat zijn centrale thema's? Wat is de toon of de kleur waarin je jouw ervaringen beschrijft?
4. Probeer vervolgens de essentie van je inzicht prikkelend weerte geven: formuleer naar aanleiding van je thema's enkele persoonlijke maximen of aforismen.
5. Bespreek je dagboek, inclusief je analyse van de hoofdthema's en je maximen, met iemand die je vertrouwt. Verwerk ook dat gesprek in enkele korte notities bij je dagboek.

Dit is wat er met mensen gebeurt als ze een reflectief dagboek beginnen bij te houden:

Over de waarde van het schrijven

• 'Ik merk dat ik direct afgeleid word als ik schrijf. Niet door zaken buiten me, maar doordat mijn eigen gedachten zo complex zijn’
• 'Het schrijven, het woord voor woord denken, helpt om een beter beeld van achterliggende oorzaken te krijgen. Je draait jezelf een positieve spiraal in’

Over de waarde van her teruglezen

• 'Als ik de tekst teruglees, wil ik hem stilistisch polijsten, op inhoud ordenen en soms ook weer een beetje ontkennen. Het zou leuk zijn hier

meer tijd voor te maken, maar wie zit daar nu op te wachten' Ikzelf, als ik mijn gedrag hierdoor beter beheers. Zou ik dan gelukkiger zijn?’

• 'Ik merk dat ik vooral schrijf over gebeurtenissen die ik niet goed vind; ik geef direct een analyse, maar reflecteer niet over mijn interpretatie van de gebeurtenis.’

Voorbeelden van opduikende thema's

• 'Autonomie en het aanvaarden van autoriteit. Dat blijkt steeds een rol te spelen. Zijn mensen in staat tot autonoom handelen? En is dat wenselijk?’
• 'Zo te zien lukt het me de laatste tijd aardig om mijn oordeel op te schorten. Maar ik merk wel dat ik iets begin te missen. In een oordeel kun je lekker je energie kwijt, en daar blijf ik nu mee zitten.’

Voorbeelden van geformuleerde maximes

• 'Ontreddering redt!'
• 'Individuele morele ontwikkeling vereist overtreding van eigen en andermans regels.’

Literatuur

• Marcus Aurelius, Persoonlijke noriries. Baarn, Ambo, 1994.
• Sreyten Breytenbach, A veil offoorsreps. Memoirof a nomadie Jicrional characrer. Kaapstad, Human &' Rousseau, 2008.
• Dag Hammarskjöld: Merlmenen. Kampen, Kok, 1998 [1963].
• Jean-Jacques Rousseau, Overpeinzingen van een eenzame wandelaar. Amsterdam, Veen, 2006 [1782].

Socratische praktijkwijzer uit Vrije ruimte praktijkboek, p167, Jos Kessels, Erik Boers, Pieter Mostert.