Middenpositie

In de wiskunde ligt het midden in het midden. Ook in onderhandelingen lijkt het er vaak op dat de uitkomst in het midden ligt: beide partijen moeten inleveren, of evenveel opschuiven. Maar als ik overbezorgd ben over mijn kinderen ligt de oplossing niet in het midden: er bestaat niet zoiets als 'half bezorgd' zijn, of 'gemiddeld bezorgd'. Wel is er zoiets als een juiste mate van zorg, ergens tussen de extremen van een al te grote zorgeloosheid en een ongezonde overbezorgdheid in. Maar dat is geen compromis tussen die twee, noch een gemiddelde. Het is een positie van een heel andere orde. In veel situaties in het leven komt het erop aan om het juiste midden te treffen; dáár ligt de persoonlijke vrijheid. Om die positie te vinden raadt Aristoteles ons aan eerst de beide uitersten in beeld te brengen. Daardoor wordt het makkelijker zicht te krijgen op de middenpositie.

Je kunt de oefening individueel uitvoeren, maar ook in een groep. Dan onderzoek je, net als in het socratisch gesprek, met zijn allen één voorbeeld, welk gevoel daar dominant is en wat er het juiste midden van is.

Vergelijk ook ansichtkaart.

1. Neem een situatie die je onlangs heb meegemaakt en die je moeilijk vond. Beschrijf de situatie in concrete termen. Bijvoorbeeld: 'In de vergadering sprak de voorzitter mijn collega aan op een manier die ik niet vond kunnen - de sfeer werd grimmig - ik sprak de voorzitter erop aan dat hij ook schuld had aan het probleem dat hij op het bordje van mijn collega legde - de voorzitter riep mij tot de orde - toen werd ik echt boos en heb ik hem een paar flinke verwijten gemaakt.'
2. Ga na welke gevoelens in deze situatie een rol spelen. Benoem ze. Dat kan lastig zijn. Het is soms al een hele kunst om de gevoelens bij de juiste naam te noemen. Bijvoorbeeld: 'Ik ergerde me vreselijk aan het verloop van de vergadering - ik voelde me ongelukkig bij de sfeer die er hing - ik werd boos op de voorzitter - ik voelde woede opkomen - ik had mededogen met mijn collega.'
3. Kies uit de gevoelens er één waarvan je vindt dat die overheerst. Bijvoorbeeld: boosheid.
4. Ga na wat in die situatie een overmaat aan dat gevoel zou zijn. Hoe zou het zijn en voelen om in die situatie een teveel aan dat gevoel te hebben, zoveel datje je er helemaal door taat meeslepen' Wat zou je dan·zeggen en doen' Kun je dat uitdrukken in een houding (zonder woorden)? Bijvoorbeeld:
   • Ik laat me meeslepen door mijn eigen woede.
   • Ik zet de ramkoers in.
   • Ik stuur aan op escalatie.
   • Ik word roekeloos.
   • Ik overschreeuw mezelf.
   • Ik gooi de voorzitter mijn hele ongenoegen voor de voeten.
5. Leef je vervolgens in het andere uiterste van je gevoel in. Wat zou in die situatie een te weinig van dat gevoel zijn? Hoe ziet dat eruit' Wat zou je zeggen en doen' Kun je dat uitdrukken in een houding? Bijvoorbeeld:
   • Ik leun achterover.
   • Ik zak onderuit.
   • Ik laat het aan me voorbij gaan.
   • Ik geef lijfelijk te kennen dat ik buiten het conflict sta.
   • Ik vind het allang best dat ik niet de klos ben.
   • Ik sta boven dit geruzie.
   • Ik wuif de irritatie weg en denk alvast aan wat ik later op de dag ga doen.
   • Ik verberg mezelf.
6. Het juiste midden ligt ergens tussen het teveel en het te weinig, maar waar? Hoe ben je als je in de situatie en in dat gevoel noch doorschiet in een teveel, noch in een te weinig? Dit is een subtiel onderzoek. Er is tijd voor nodig en geduld. Het is een gebied dat je niet kent, waar je je onthand en ongemakkelijk voelt. Kijk eens of de volgende vragen je kunnen helpen bij het bepalen van het juiste midden:
   1. Wat gaat je in deze situatie aan het hart' Waar draait het om? Wat vind je van jezelf dat je hier ter harte moet nemen? Bijvoorbeeld: iemand kan een ander toespreken op een manier die de ander als onrechtvaardig ervaart. Vaak is het dan zo, dat anderen toekijken en niks doen. Ik vind eigenlijk dat dat niet kan.
   2. Welke moed heb je nodig om daaraan recht te doen? Of welke kracht, welke bezieling? Bijvoorbeeld: de moed om uit te komen voor wat je vindt, de moed iemand steun te geven in een situatie waarin hem onrecht wordt aangedaan, de moed om voor iemand op te komen en hem te helpen.
   3. Wat heb je hier op te geven? Waar moet je in minderen, of maat in zien te houden? Bijvoorbeeld: enerzijds de angst om je kop boven het maaiveld uit te steken, de angst uit te komen voor wat je werkelijk vindt. Anderzijds ook de neiging om terug te slaan, iemand lik op stuk te geven,je te laten meesleuren door je eigen verongelijktheid.
   4. Wat heb je onder ogen te zien? Wat is realistisch, ook al is het misschien lastig te accepteren? Bijvoorbeeld: beide partijen staan onder druk, de voorzitter laat zich te veel gaan. Maar dat hoeft niet te beteken dat ik hetzelfde doe.
7. Ga na of je de antwoorden op de vorige vragen zo bij elkaar kunt brengen dat er bij je een gevoel van herkenning ontstaat: 'Ja, inderdaad, zo is dat, natuurlijk, wat gek dat ik dat niet eerder zag'. De middenpositie is realistisch en waarachtig, zij is bezielend en inspirerend, maar ze kan ook pijnlijk zijn. Je hebt er misschien iets voor op te geven of los te laten waar je erg aan vast zat.
8. Omschrijf je beleving van de middenpositie, en wel zo dat je jezelf met een paar woorden er in de toekomst aan kunt herinneren, als je in vergelijkbare situaties bent. Wat is de 'sleutel' tot de middenpositie, het redelijk principe dat een verstandig persoon hier hanteert' Bijvoorbeeld: de beleving van 'mildheid'; de sleutel: praktiseer een zekere mildheid jegens wat anderen doen of zeggen.

Literatuur

• Ariswreles, Erhica. Groningen, Historische Uitgeverij. 1999.
• Epinetus, Zakboekje. Nijmegen, SU N, '994.
• Pierre Hadot, Filosofie als een manier van leven. Amsterdam, AmbojAnthos, 2004.

Socratische praktijkwijzer uit Vrije ruimte praktijkboek, p167, Jos Kessels, Erik Boers, Pieter Mostert.