Categorie:Grammatica

Zie:

• categorie:dialectica;
• categorie:retorica;
• categorie:grammatica; en
• categorie:ethica;

Gramma betekent letterlijk 'inkerving'. Grammatica is de kunst van het 'kerven', het schrijven. Het is het vermogen woorden te vinden die een indruk achterlaten, een afdruk in de geest, alsof ze erin gekrast worden. Woorden met zeggingskracht raken in ons geheugen gegrift. Grammatica is het onderzoek van hoe dat in zijn werk gaat, hoe woorden werken, wanneer ze effect hebben en waardoor. Dat vergt nauwkeurige studie van allerlei soorten woorden, van retorica tot poëzie, van aansporingen tot verleidingen, van de loutere naam van een woord (onoma) tot de dieptestructuur van zijn betekenis (logos). De studie van het woord is de basis van de vrije kunsten, de toegangspoort tot alle geestelijke ontwikkeling.

Mensen zijn woordwezens. Zonder woorden zouden wij niet in staat zijn om op een behoorlijke wijze met elkaar om te gaan. 'Door het woord maken wij de slechten te schande en prijzen wij de goeden', zegt Isocrates, een van de grote Griekse retoren. 'Door het woord voeden wij de onwetenden op en leren wij van wijzen en verstandigen. Wij beschouwen een juist woord als het beste teken van een juist inzicht. En in het zorgvuldig, verantwoord en treffend gebruik van woorden zien wij de weerspiegeling van een gezonde en betrouwbare geest. Door het woord treden wij in discussie over betwiste zaken en dringen door in ongekende gebieden. En de woorden waarmee we anderen overtuigen als we spreken, zijn dezelfde als waarmee wij onszelf overtuigen als we nadenken.'

Er zijn allerlei manieren om woorden te gebruiken, allerlei genres van schrijven. Voor sommige hebben we hier een praktijkwijzer opgenomen, voor andere niet. Het gaat ons niet om literaire oefeningen, in het genre 'brief' of'essay'. Het gaat ons erom hoe een bepaald geschrift, een bepaalde manier om woorden te gebruiken, een onderzoek kan ondersteunen, een beraad in gang kan zetten, een gesprek over waar het om begonnen is. Veel van de hier opgenomen schrijfvormen zijn oefeningen in het onder ogen zien wat er is en hoe het is.

Schrijven is een belangrijke oefening voor het spreken. 'De pen is de beste leermeester voor het spreken', zegt Cicero. 'Want alle argumenten, of ze nu voortkomen uit deskundigheid (ars), of uit eigen creativiteit (ingenium), vertonen zich bij het schrijven vanzelf aan ons spiedend geestesoog. Alle gedachten en woorden die passen bij het onderwerp en dat verhelderen vloeien dan noodzakelijkerwijs naar de punt van onze pen.' In zijn boek over het publieke spreken beschrijft hij hoe hij zelf in zijn jonge jaren oefende in het houden van betogen door eerst iets te lezen, uit literaruur of politiek, en het dan op zoveel mogelijk verschillende manieren in eigen woorden weer te geven. Daarvoor moet je je niet alleen in de inhoud en de achtergrond van de geponeerde denkbeelden verdiepen, maar ook in de voors en tegens ervan, in stijl en woordkeus, in het gebruik van beelden en andere retorische figuren enzovoort. 'Voor onze vorming moeten we betogen houden over allerlei onderwerpen, zowel pro als contra, en daarbij alles uit de kast halen wat kan overruigen: schrijft hij. De vrije kunsten zijn er op gericht een universeel ontwikkeld mens te worden, iemand die weldenkend en welwillend is, welsprekend en wellevend.

Literatuur

• Aristoteles, Over poëzie. Budel, Damon, 2000.
• Ray Bradbury. Zen in the art of writing. Essays on creativiry. Santa Barbara., Joshua Odell, 1989·
• Cicero, Drie gesprekken overredenaarskunst, Amsterdam, Atheneaum, 1989, I, 149-159.
• Samuel IJsseling, Retoriek en filosofie. Leuven, Acco, 1982, 26-27.

Uit Vrije ruimte praktijkboek, p134, Jos Kessels, Erik Boers, Pieter Mostert.